Jild 2 № 6 (2024): Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil

Maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida viloyat tumanlarini klasterlashning biznes asoslari ko‘rib chiqilgan. Raqamlashning iqtisodiy klasterlashga ta’siri tufayli qo‘shma biznes samaradorligini oshirishning mumkin bo‘lgan yo‘nalishlari nazariy jihatdan yoritilgan. Klasterlash doirasida amalga oshiriladigan qo‘shma biznes samaradorligini oshirish uchun barcha mumkin bo‘lgan yo‘nalishlarning dastlabki to‘plamini yaratish algoritmi bosqichlarga bo‘lib o‘rganilgan. Samarali qo‘shma biznesni qurish uchun qo‘shimcha talablar keltirib o‘tilgan

Mazkur maqola islom moliyasining nisbatan yangi instrumenti hisoblangan 2001-2022 yillardagi oʻzgarishlar dinamikasini aks ettirishga bagʻishlangan. Unda sukukning turli tasniflariga koʻra turlari boʻyicha tahlillar amalga oshirilgan. Oʻtgan davr mobaynidagi oʻzgarishlar sabablarini oʻrgangan holda sharhlar berilgan. Sukukning shakllangan trendlari boʻyicha xulosalar keltirilgan. Ayrim mamlakatlarning mazkur sohaga oid ustuvor yoʻnalishlarga ham toʻxtalib oʻtilgan.

Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasida barcha sanoat tarmoqlarini jadal rivojlantirish chora-tadbirlariga ko‘ra, har bir tumanda 2 ta faoliyat turi aniq “o‘sish nuqtalari” etib belgilandi. Shu tariqa, Ellikqal’a viloyatida turizm va issiqxona xo‘jaliklari yetakchi tarmoqlar sifatida belgilandi. Bu bejiz emas. Zero, hududdagi tarixiy maskanlar – qal’alar Ellikqal’aning asosiy sayyohlik maskanlaridan biriga aylanishi kutilmoqda. Ulardan 21 ta qasr meʼmoriy yodgorlik sifatida roʻyxatga olingan boʻlib, bugungi kunda xalqaro sayyohlik yoʻnalishiga kiritishga munosib sanaladi. Koronavirus pandemiyasi tufayli sayyohlar oqimi sezilarli darajada kamaygan 2020-yilda hududga ichki turizm yoʻnalishida, Norinjon bobo, Kechirmas ota ziratgohi va Shifo maskani, arxeologik yodgorliklar va boshqa yoʻnalishlarda 40 mingdan ortiq ziyoratchi va sayohatchilar tashrif buyurdi. turistik joylar.

Maqolada turizmni boshqarishning murakkab mexanizmlarini o'rganadi va barqaror amaliyotni rivojlantirish strategiyalarini ta'kidlaydi. Turizm jahon iqtisodiyotida muhim rol o‘ynab, o‘sish va rivojlanishni rag‘batlantiradi. Biroq, uning barqarorligini ta'minlash uchun sanoatni shakllantirishning asosiy mexanizmlarini tushunish muhimdir

Mazkur maqola foyda soligʻi bilan bogʻliq soliq maʼmuriyatchiligini takomillashtirishga bagʻishlangan. Foyda soligʻi davlat uchun muhim daromad manbai boʻlib, samarali soliq maʼmuriyatchiligi byudjet daromadlarini samarali yigʻish va soliq toʻlovchilar tomonidan rioya etilishini taʼminlash uchun juda muhimdir. Ushbu tahlil jarayonni soddalashtirish, soliq toʻlashdan boʻyin tovlash holatlarini kamaytirish va tadbirkorlik subʼektlari uchun yanada qulay muhit yaratish maqsadida takomillashtirilishi mumkin boʻlgan soliq maʼmuriyatchiligining turli jihatlarini oʻrganadi. Tahlil turli mamlakatlardagi tegishli adabiyotlar, tadqiqotlar va tajribalarni koʻrib chiqishni oʻz ichiga oladi. Shu bilan birga, iqtisodiyotda yashirin aylanma savdo va umumiy ovqatlanish, avtotransportda tashish, uy-joy qurilishi va taʼmirlash, turarjoy xizmatlarini koʻrsatish kabi sohalar oʻrganilib, xorij tajribasi, mamlakatimizda uni qoʻllash boʻyicha ilmiy-amaliy xulosa va takliflar shakllantirilgan.

Mazkur maqolada agroturizm boʻyicha mamlakat salohiyati, turistlar hamda qishloq xoʻjaligi ishlab chiqaruvchilarining agroturizmga qiziqishlari oʻrganilgan. Ma’lumotlar turizm sohasidagi asosiy statistik koʻrsatkichlar hamda Samarqand viloyati 12 ta tumanining tog‘li, choʻlli va sug‘oriladigan hududlaridagi 153 ta qishloq xoʻjaligi korxonalaridan, shuningdek, 210 nafar mahalliy va xorijiy turistlardan olingan soʻrovnomalar asosida tahlil qilingan

Maqolada mamlakatning iqtisodiy o‘sishida hamda barqarorlikka erishsishida tashqi savdo, eksport tarkibi va diversifikatsiyasini oshirishda kichik biznes subyektlarining o‘rni, ularning mamlakat eksportidagi ulushi tahlil qilingan. Shuningdek, kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik subyektlarining eksport salohiyatidan samarali foydalanish hamda eksport diversifikatsiyasini oshirishdagi mavjud muammolar va ularni bartaraf etish bo‘yicha ilmiy asoslangan amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan

Mazkur maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida tez tibbiy yordam xizmatini avtomatlashtirish, tez tibbiy yordam xizmatining holati, tez tibbiy yordam xizmati rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari va ushbu tizim boshqaruvi bilan bog‘liq masalalar yoritilgan. Sog’liqni saqlash tizimini raqamlashtirishni tashkil etish, tez tibbiy yordam xizmatini yaxshilash va avtomatlashtirish hamda O‘zbekiston Respublikasidagi tez tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimidagi normativ-huquqiy hujjatlari sohasidagi mahalliy va xorijiy olimlarning ilmiy ishlari o‘rganilgan

Ushbu maqolada foyda tushunchalari, uning turlari, shuningdek, uning iqtisodiy mohiyati muhokama qilinadi. Foyda har qanday biznesning asosiy maqsadi bo'lib, uni maksimal darajada oshirish asosiy maqsaddir. Daromadni o'rganish va to'g'ri shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish biznesni malakali amalga oshirishning ko'rsatkichidir. Maqolada foydaning har xil turlari, shuningdek, foyda olishning turli usullari muhokama qilinadi. Ushbu tahlil qaysi faoliyat sohalarini rivojlantirish va nimani bekor qilish kerakligini aniqlashga yordam beradi. Korxonalarning o'tgan yildagi foydalari to'g'risidagi statistik ma'lumotlar ham ko'rib chiqiladi. Ma'lumotlarga ko'ra, ko'plab korxonalar zarar ko'rishi mumkin, ammo o'z faoliyatini to'xtatmaydi, chunki bu faoliyat sohasi mamlakat iqtisodiyoti uchun zarurdir.

Ushbu maqolada aholi turmush darajasi va dinamikasini statistik oʻrganilgan. Mamlakatimizda aholi turmush darajasini baxolovchi asosiy yoʻnalishlarni belgilash va uning hududlarida aholi pul daromadlari, ularni hosil boʻlish manbaalari statistik tahlil qilingan

Ushbu maqolada korxonalarning strategik boshqaruvini takomillashtirish, unga taʼsir qiluvchi omillar, korxonalarning raqobatbardoshligini oshirish yoʻllari hamda boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish masalalari yoritib berilgan

Ushbu natijalar umumiy moliyaviy koʻrsatkichlarni optimallashtirish va xavfni kamaytirish uchun kontekstga sezgir korporativ boshqaruv modellarini yaratish zarurligini taʼkidlaydi. Ushbu tadqiqot bir nechta boshqaruv modellari butun dunyo boʻylab banklar barqarorligiga qanday taʼsir qilishini tushunishga hissa qoʻshadi va boshqaruvni yaxshilashga intilayotgan siyosatchilar va bank menejerlariga maʼlumot beradi. Ushbu natijalar iqtisodiy samaradorlikni optimallashtirish va xavfni kamaytirish uchun korporativ boshqaruvning oʻziga xos usullariga ehtiyoj borligini taʼkidlaydi. Ushbu tadqiqot boshqaruvning turli modellari moliya institutlarining global barqarorligiga qanday taʼsir etishi haqidagi ekspert bilimlariga hissa qoʻshadi va boshqaruv tuzilmalarini yaxshilashga intilayotgan siyosatchilar va bank rahbarlariga maʼlumot beradi.

Ушбу мақолада шариат тамойилларига мос келадиган исломий молиялаштириш тушунчаси ва моҳияти ва унинг амалий қўлланилиши, исломий иқтисодиётининг ривожланиши, банк ресурсларини шакллантиришда халқаро молия институтлари ва исломий банкларнинг донорлиги кўриб чиқилган. Молия-банк тизимини ўзгартириш жараёнида исломий молиялаштиришни ривожлантириш роли ва аҳамияти ҳам кўриб чиқилган. Исломий молиялаштиришни ривожлантириш истиқболлари ва унинг мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришдаги роли кўриб чиқилган. Исломий молиялаштириш тамойилларини амалга ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар берилган

Maqolada O‘zbekiston respublikasining janubiy mintaqasi Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari tabiiy xom-ashyo resurslari-investitsiyalarni jalb qilish omili sifatida o’rganilgan, investitsiyalarni jalb qilish, investitsiya imkoniyatlarini tahlil qilingan hamda tegishli xulosalar keltirilgan. Mintaqalarda tabiiy, yer, suv, mehnat resurslardan samarali foydalanilgan holda innovatsion ishlab chiqarishni tashkil etish, ixtisoslashgan tarmoqlarga investitsiyalarni diversifikatsiyalash va uni oʼzaro kooperatsiya aloqalari asosida muvozanatli rivojlantirish strategik rejalashtirishga moslashtirilgan yondashuvni taqozo etadi. Oʻzbekistonga xos boʻlgan nazariy asoslar, metodologik yondashuvlar va real amaliyotlarni tahlil qilib, ushbu maqola mamlakat mintaqalarida iqtisodiy oʻsishni va barqaror rivojlanishni ragʻbatlantirish uchun strategik rejalashtirishdan qanday samarali foydalanish mumkinligi haqida tushuncha beradi

Iqtisodiy oʻsish va inson kapitali oʻzaro bogʻliqdir. Iqtisodiyotning bilim bazasini, sogʻliqni saqlash va farovonlikni kengaytirishga inson kapitali yordam berishi mumkin, bu ham iqtisodiy oʻsishga ta'sir qiladi. Hayotni oʻzgartirish qobiliyati inson kapitali sifatida tanilgan. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlash inson kapitalini rivojlantirishning global muammosi, xususan, sogʻliqni saqlash, ta'lim va turmush darajasi. Ushbu insho Oʻzbekistonning iqtisodiy kengayishi va inson kapitalining rivojlanishi oʻrtasidagi bogʻliqlikni koʻrib chiqadi. Oʻzbekistondagi iqtisodiy oʻzgarishlarning dinamik manzarasida inson kapitalining rivojlanishi barqaror iqtisodiy oʻsishning hal qiluvchi omili sifatida namoyon boʻlmoqda

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yilning 23 iyulida qabul qilingan “Mikromoliyaviy xizmatlar ommabopligini oshirish chora tadbirlari toʻgʻrisidagi”gi PQ-4400 sonli Qarorida Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan aholi moliyaviy savodxonligini oshirish sohasidagi ilgʻor xalqaro tajribani hisobga olgan holda aholi moliyaviy xizmatlar ommabopligini kengaytirishni va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy savodxonlik darajasini oshirishni, moliyaviy xizmatlar koʻrsatishda isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilishni nazarda tutuvchi “Moliyaviy ommaboplikni oshirishning milliy strategiyasi”ni ishlab chiqish vazifasi yuklatilgan edi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 2021-2023 yillarga moʻljallangan Moliyaviy xizmatlar ommabopligini oshirish milliy strategiyasi ishlab chiqildi. Mazkur strategiyada mamlakatda tadbirkorlikni rivojlantirish, aholi daromadlarini oʻstirish, kambagʻallikni qisqartirishning muhim vositasi sifatida aholi moliyaviy savodxonligini oshirish masalalariga alohida urgʻu berilgan. Shundan kelib chiqqan holda mazkur monografik tadqiqotda aholi moliyaviy savodxonligini oshirish masalalari ilmiy-uslubiy jihatdan tahlil qilingan va bu borada amaliy taklif-tavsiyalar ishlab chiqilgan

Ushbu maqolada Oʻzbekiston umumiy sugʻurta tarmogʻida qayta sugʻurtalashning soʻnggi yillardagi koʻrsatkichlari dinamikasi yaʼni qayta sugʻurtalashdan qabul qilingan va qayta sugʻurtaga berilgan qayta sugʻurta mukofotlari hajmi yoritilgan hamda tahlil qilingan. Shuningdek sugʻurta bozorida qayta sugʻurtaning rivojlanishidagi mavjud muammolar yoritilib, ularning yechimi boʻyicha takliflar berib oʻtilgan.

Mazkur maqolada O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatish korxonalarini soliqqa
tortishning ilmiy-nazariy masalalari, alohida yondashuvlar asosida xizmatlar sohasini rivojlantirish, tadbirkorlik subyektlarini moliyaviy resurslar va infratuzilma bilan ta’minlash hamda ularga qulay soliq rejimini joriy etish” bugungi kundagi dolzarb masalalar sifatida belgilab olinganki, bu esa xizmat ko‘rsatish korxonalariga qulay soliq rejimlarini qo‘llash va uning
natijadorligiga erishishga yo‘naltirilgan ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishni taqozo etadi. Shu bilan birgalikda tadbirkorlik sub’ektlariga xizmat ko‘rsatishni yangi bosqichga chiqarish, aholining soliq ma’murchiligi bo‘yicha savodxonligini yanada oshirish, tadbirkorlikni qo‘llabquvvatlash, teng raqobat sharoitini yaratish va iste’molchilarning huquqlarini kafolatlash hamda yashirin iqtisodiyotni jilovlashda keng jamoatchilikning faol ishtirokini rag‘batlantirishga
asoslangan ma’murchilikni takomillashtirish yoritilgan. Shu bilan birga, sohalar o‘rganilib, xorij tajribasi, mamlakatimizda uni qo‘llash bo‘yicha ilmiy-amaliy xulosa va takliflar shakllantirilgan.

Maqolada Buxoro viloyatida savdo sohasining 2012-2023 yillardagi asosiy
iqtisodiy ko‘rsatkichlarining dinamikasi tahlil qilingan. Savdo faoliyati bilan bog‘liq ko‘rsatkichlarning istiqboldagi dinamikasiga baho berishda ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarning trend tahlilidan foydalanilib, alohida olingan ko‘rsatkichlarning tematik prognozlari asosida umumlashgan qamrovli prognoz modeli ishlab chiqilgan. Ushbu modellarga asoslangan holda
sohani rivojlantirishning 2025-2027 yillarga mo‘ljallangan optimistik va pessimistik prognoz ssenariylarini ishlab chiqish masalalari yoritib berilgan.

Maqolada O‘zbekistonda tijorat banklari tomonidan ko‘rsatilayotgan bank
xizmatlari atroflich o‘rganilgan, amaliy ma’lumotlar asosida taxlil qilingan. olib borilgan izxlanishlar natijasida bu borada mavjud muammldar aniqlangan hamda ularni bartaraf etish yuzasidan takliflar ishlab chiqilgan.

Ushbu tadqiqot O'zbekistonga xorijiydan to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar
oqimiga Inson taraqqiyoti indeksi, ayollar, biznes va qonun indekslari, shuningdek, biznesni osonlashtirish indeksi va import darajasi bilan bog'liqlikni o'rganishni o’z ichiga qamrab oladi. OLS regresiyasi, korrelyatsiya tahlili, kointegratsiya testlari va boshqa iqtisodiy-analitik usullardan foydalanib, 2005-2019 yillar davridagi vaqt seriyasi ma'lumotlar asosida ushbu tahlil,
ko'rsatkichlarning to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimiga ta'sirini aniqlaydi. Tahlil natijalari inson taraqqiyoti indeksi, ayollar indeksi, biznes va qonun indeksi va import darajasi o'zgarishlari O'zbekistonga xorijiy investitsiyalar oqimiga ijobiy bog'liqlikni ko'rsatdi. Bu inson rivojlanishi, jinsning tengligi, biznes muhitining qulaylashishi va import siyosatining yaxshilanishida xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning ahamiyatini ko'rsatdi.

Maqolada ayollar tadbirkorligini moliyalashtirishning xorij tajribasi va uni O‘zbekistonda qo‘llash imkoniyatlari tadqiq qilingan. Shu bilan birga bu jarayondagi mavjud muammolar, ularni bartaraf etish yo‘llari, ayollar tadbirkorligini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.

Internet texnalogiyalari va COVID-19 pandemiyasi tufayli masofadan ishlash
so’ngi vaqtlarda ommalashdi, lekin ko’pgina kompaniyalar masofaviy ish tizimiga o’tishni xohlamaydilar. Shu sababli, tadqiqot uzoqdan ishlashning iqtisodiy afzalliklarini aniqlash, shuningdek, masofaviy ish uchun stsenariylarni ishlab chiqish uchun kompaniyalarning masofaviy ish tajribasini o'rganishga qaratilgan. Tadqiqot metodologiyasi vaziyatni tahlil qilish, qiyosiy tahlil, iqtisodiy tahlil va stsenariy usuliga asoslanadi. Tadqiqot natijalariga ko’ra, kompaniyalarda masofaviy ish amaliyotini qo'llash orqali binolarni saqlash harajatlari, elektr energiyasi va Internet to'lovlardan tejab qolish imkoni tug’uladi. Biroq, uydan ishlashda hodimlarni nazorat qilish qiyinlashadi va faqatgina yuqori avtomatlashgan kompaniyalar ushbu
amaliyotni qo’llay oladilar.

Ushbu maqolada “Ipak yo’li” hududlarida turizmni rivojlantirish uchun
innovatsion usullarni joriy etish va uning iqtisodiy jihatlari yoritib berilgan. Shuningdek,
turistlarning o’sib borayotgan talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida bir nechta innovatsion barqaror turizm shakllari keltirilgan.

Ushbu maqolaning maqsadi kichik biznesning Qoraqalpoǵıston milliy
iqtisodiyotidagi rolini aniqlashdir. Ushbu maqsadni hal qilish uchun 2015-2022 yillar uchun statistik ma'lumotlardan foydalanildi. maqolada rivojlangan va rivojlanayotgan
mamlakatlarning milliy iqtisodiyotlari uchun kichik biznesning roli ko'rsatilgan, bandlik,
makroiqtisodiy ko'rsatkichlardagi kichik biznesning tuzilishi, byudjet va byudjetdan tashqari jamg'armalarni to'ldirishda kichik biznesning hissasi kabi xususiyatlar bo'yicha qiyosiy tahlil o'tkazildi. Qoraqalpoǵıstonda kichik tadbirkorlik bo'yicha statistik ma'lumotlarni taqqoslash muammolari ko'rsatilgan. Maqolaning o'ziga xos xususiyati o'z-o'zini ish bilan ta'minlashni Qoraqalpoǵıstondagi kichik biznesning tarkibiy elementi sifatida ko'rib chiqishdir

Ushbu tadqiqotda ko‘p tomonlama va mintaqaviy savdo shartnomalarining
O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishidagi o’rni va zarurati, savdo shartnomalarining afzalliklari ko’rsatilgan. Shuningdek, maqolada asosiy hamkor davlatlar bilan tovar va xizmatlar eksporti aks ettirilgan. Tadqiqot jarayonida MDH davlatlari, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) va boshqa xorijiy davlatlar (JST a‘zolari) bilan olib borgan tashqi savdo aylanmasi tahlil qilingan.

Tadqiqotning maqsadi O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
konsepsiyalari va strategiyalarini amalga oshirish jarayonlarida inson kapitalini rivojlantirish omillarining nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish. Yangi O‘zbekistonda inson kapitalini rivoj topishi uchun ilm-fan, ta’lim, sog‘liqni saqlash va madaniyatni yuksaltirishga qaratilgan amaliy ishlarning tahlili, dunyo sivilizatsiyalari va dunyo mamlakatlari qatori rivojlanish harakatlari. Innovatsion rivojlanish manfaatlari yo‘lida inson kapitalini shakllantirish jarayonida shaxsni ta’limga, bilim, ko‘nikma, qobiliyat, motivatsiya, kasbiy yo‘naltirishga, yangi ma’lumot egalarini tayyorlashga, ijtimoiy talabni shakllantirishga va ehtiyojlarga javob beradigan kompetensiyalarni rivojlantirishga qaratilgan.

Ushbu maqolada oziq-ovqat sanoati korxonalarida raqobatbardoshlikni
oshirishda xorijiy davlatlar tajribasi, oziq-ovqat sanoati korxonalaridagi innovatsion yangiliklar, mamlakatizmida oziq-ovqat sanoati korxonalarini rivojlantirishga qaratilgan islohotlar, mavjud muammolar, olib borilgan ilmiy tadqiqotlar va ularning natijalari, statistik tahlilar hamda innovatsion yechimlarni amaliyotga tadbiq etishga qaratilgan bir qator masalalar ilmiy jihatdan bayon etilgan.

Ushbu ilmiy mаqоlаdа tаbiiy mоnоpоl kоrxоnаlаrni dаvlаt tоmоnidаn
tаrtibgа sоlishning institutsiоnаl аsоslаri yоritilgаn. Tаbiiy mоnоpоliyаlаr sоhаlаridа fаоliyаt yuritаyоtgаn kоrxоnаlаr о‘rtаsidа rаqоbаtni rivоjlаntirish, istе’mоlchilаr huquqlаrini himоyа qilish, tаshаbbuslаrni rаg‘bаtlаntirish, nоdаvlаt nоtijоrаt kоrxоnаlаri fаоliyаtigа kо‘mаklаshish bоrаsidа оlib bоrilаyоtgаn islоhоtlаr, sоhаni dаvlаt tоmоnidаn tаrtibgа sоlishning institutsiоnаl jihаtlаri yоritilgаn vа mаvjud muаmmоlаr bо‘yichа ilmiy tаklif vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqilgаn.

Ushbu maqolada Qoraqalpog'iston, O'zbekiston mintaqasidagi mehmonxona
ob'ektlarining kam bandligi muammosi ko'rib chiqiladi. Tadqiqot ushbu muammoni hal
qilishning turli strategiyalari va yondashuvlarini, jumladan marketing tashabbuslari, xizmat ko'rsatish sifatini yaxshilash, infratuzilmani rivojlantirish, investitsiyalarni jalb qilish va hamkorlikni mustahkamlashni ko'rib chiqadi. Muallif mintaqada turizmni rivojlantirishga hissa qo'shishi mumkin bo'lgan mehmonxonalar bandligini oshirishga kompleks yondashuvni taklif etadi.

Ushbu maqolada innovatsiyalar iqtisodiyotni rivojlantirishning eng
xarakterli xususiyatlaridan biriga aylanib borayotganligi va bozor rivojlanishini tezlashtiruvchi omil sifatida tahlil qilingan. Shuningdek, zamonaviy dunyoda innovatsiyalardan keng foydalanish orqali- tadbirkorlikni jadal rivojlantirishga erishish mumkinligi haqida taklif va tavsiyalar berilgan.Zamonaviy innovatsion texnologiyalarni joriy etish korxonalar uchun ijobiy qadamdir. Innovatsion texnologiyalarni samarali axborotlashtirish makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va korxonaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini sezilarli darajada oshiradi, bu esa boshqaruv qarorlari sifati va darajasini, axborot jarayonlari va xizmatlari samaradorligini oshirishga olib keladi, bu esa o’z navbatida ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy, texnik, madaniy va hayotning boshqa ko’rsatkichlarini yaxshilaydi. Barcha jarayonlarda axborotlashtirishni joriy etish va
zamonaviy raqamli texnologiyalarni rivojlantirish YAIM o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Raqamli texnologiyalar dunyo iqtisodiyotini samaradorligini sezilarli darajada o‘zgartiradi. Global tarmoq, raqamli qurilmalar iqtisodiy o‘sishning drayveri hisoblanadi. Shu sababdan ularning tarmoqlardagi ro‘li beqiyos ahamiyat kasb etadi. Raqamli texnologiyalarning ijtimoiy-iqtisodiy sohalar bilan integrasiyasi bosqichlari va ahamiyati keltirib o‘tilgan.

Maqolada chakana savdo korxonalari faoliyati, ularga ta’sir qiluvchi omillar
tahlili, chakaa savdoni rivojlantirish bo‘yicha olimlarning ilmiy-nazariy yondashuvlari, chakana savdoni rivojlantirishda xorijiy tashkilotlarning tahlillari o‘rganilgan. Chakana savdo tashkilotlarining marketing tadqiqotlari olib borildi.

Qishloq xo‘jaligi korxonalarining iqtisodiy salohiyatini oshirish, sohada yuqori
qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish orqali mamlakat sanoatini xomashyo, aholini sifatli oziq - ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida muhim ahamiyat kasb etadi. Shundan kelib chiqqan holda, mazkur maqolada qishloq xo‘jaligi korxonalari iqtisodiy salohiyatini tahlil qilish uslubiyoti tahlil qilinadi.

Ushbu maqola mintaqa tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishning
zamonaviy tendensiyalari davlatlar va mintaqalararo iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan strategiyalar va amaliyotlarni o'z ichiga oladi hamda ushbu zamonaviy tendensiyalarning globalizatsiya va integratsiya, raqamli iqtisodiyot, barqaror rivojlanish, transport va logistika infratuzilmasini rivojlantirish, innovatsiya va texnologik taraqqiyot kabi asosiy yo'nalishlari borasida so’z boradi. Ushbu tendensiyalar mintaqalararo iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda asosiy omillar bo'lib, ular iqtisodiy o'sishni ta'minlash, savdo va investitsiya oqimlarini oshirish hamda barqaror rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Yurtimizda bu tendensiyalar mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta'minlash va xalqaro savdoda raqobatbardoshligini oshirishda muhim rol o'ynaydi

Ushbu maqolada Qoraqalpog‘iston Respublikasining 20 yil davr oralig‘idagi
vafot etganlar mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlari dinamikasi ko‘rib chiqilgan, ushbu
ko‘rsatkichlarning shahar va qishloqlardagi holati taqqoslangan. Shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi tuman shaharlar kesimida o‘lim koeffitsienti o‘zaro solishtirish orqali tahlil qilinib, xalqaro mezonlar asosida tuman shaharlar ko‘rsatkichlari ko‘rib chiqilgan va vafot etganlarning o‘lim sabablari tahlil qilingan. Shu bilan bir qatorda, Qoraqalpog‘iston Respublikasida go‘daklar o‘limi dinamikasi ko‘rib chiqilib, yillar kesimida hamda 1 yoshgacha vafot etganlarning o‘lim sabablari bo‘yicha tahlillar amalga oshirilgan. Qoraqalpog’iston Respublikasida tug’ilishda kutilayotgan umr davomiyligi ko’rsatkichi so’nggi yillardagi tendentsiyasi yillar kesimida o’zaro
taqqoslanib tahlil qilingan va barcha tahlillar asosida xulosa va takliflar keltrilgan.

Ushbu maqolada O‘zbekistonda turizmni rivojlanishiga ta’sir etuvchi
omillarning ekonometrik tahlili amalga oshirilib, so‘nggi yillardagi yillik statistik ma’lumotlarni eng kichik kvadratlar usuli asosida regression tenglamalar tuizilib turli testlarga tekshirishldi.

Ушбу мақолада акциядорлик жамиятлари корпоратив бошқарув жараёнида ички назорат тизими бўйича асосий жиҳатлари кенг ўз ифодасини топган. Ўзбекистон Республикасида акциядорлик жамиятлари фаолиятини самарали ташкил этиш, бошқарув жараёнларига ички аудит тизимини жорий этиш амалиётида кўрилаётган чора-тадбирлар илмий ўрганилган. “Ички назорат” тушунчаси, унинг акциядорлик жамиятларини самарали бошқаруви жараёнидаги роли таҳлил қилинган.

Мазкур мақолада такафулни аниқлаш бўйича мавжуд бўлган ёндашувлар турли омиллар нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Кўпгина назарий ва илмий манбаларни ўрганиш асосида анъанавий тижорат суғуртаси ва тафакул суғуртасининг тамойиллари, қоидалари ва ўзига хос хусусиятлари кўриб чиқилган. Мақолада таҳлил қилинган функциялар, тамойиллар ва қоидалар асосида такафулнинг иқтисодий моҳияти, мазмуни очиб берилган ва уларни замонавий шароиталарда амалга ошириш механизмлари кўрсатилган..

Мақолада кичик бизнес субъектлари фаоляитни самарадорлигини ошириш, ишлаб чиқариш айниқса инновацияга асосланган маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича илмий лойиҳаларни тижоратлаштиришнинг назарий асослари, ташкли этиш механизмлари ва инфратузилмадан самарали фойдалани бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилди.

Мақолада хўжалик жамиятлари фаолиятини давлат томонидан тартибга солишнинг назарий асослари тадқиқ этилган. Ишда иқтисодий мактабларнинг етакчи намоёндаларининг давлатнинг иқтисодиётдаги роли, иқтисодий фаолиятни тартибга солиш бўйича мақсад ва вазифалари бўйича фикрлари хамда қарашлари таҳлил қилинган. Мақолада хўжалик жамиятларининг хусусиятларидан келиб чиқиб хўжалик жамиятларини давлат томонидан тартибга солиш тушунчасига муаллифнинг таърифи берилган. Мақола доирасида олиб борилган тадқиқотлар натижалари юзасидан хўжалик жамиятларини давлат томонидан тартибга солиш механизмларини такомиллаштириш бўйича хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

Мақолада креатив иқтисодиёт тушунчаси ва унинг таркибига кирувчи тармоқлар юзасидан хорижий олимларнинг ёндашувлари баён этилган. Креатив иқтисодиётнинг асосий тармоқлари бўйича Америка ва Британия ёндашувлари қиёсланган. 1900-2008 йилларда АҚШ меҳнат синфлари таркибида креатив меҳнат синфининг ривожланиш тенденциялари ўрганилган. Буюк Британия услубиёти асосида Ўзбекистонда креатив иқтисодиётни ривожланиш ҳолати, унинг таркибига кирувчи тармоқлар ҳамда ходимлари сони кесимида таҳлил қилинган. Шунингдек, Ўзбекистонда креатив иқтисодиётни ривожлантиришга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

Ушбу мақолада Қорақалпоғистон Республикасида туризм ва хизмат кўрсатиш фаолияти таҳлили ва муаммолари айтилган, яқин истиқбол йилларида туризм салоҳиятидан самарали фойдаланиш, ички ва хорижий туризм бозорлари учун ҳудуднинг жозибадорлигини ошириш, туризм, маданий мерос, маданият ва санъат соҳалари инфратузилмасини яхшилаш, янги туризм хизматларини жорий қилиш, миллий ҳунармандчилик маҳсулотлари турларини кўпайтириш, соҳада янги иш ўринларини яратиш бўйича чора-тадбирлар белгиланган ва бу борада ишларнинг амалга оширилиши айтилган.

Мақолада республикaмиз тижорaт бaнклaри рентaбеллигини оширишдa KPI тизимининг aҳaмияти, KPI тизимини қўллaш вa тaкомиллaштириш зaрурaти, KPI тизимининг бaнклaрнинг дaромaд келтирувчи aктивлaри миқдорини ошириш вa муaммоли кредитлaрни кaмaйишигa тaъсири ёритилган.

Мақолада табиий ресурс ва мол-мулкларни солиққа тортишнинг назарий жиҳатлари, турлари, бюджет даромадларидаги аҳамияти, амалдаги ҳолати танқидий жиҳатдан ўрганилган, бу борадаги муаммоларга тўхталиб, уларни бартараф этишга доир муаллифнинг фикр-мулоҳазалари келтирилган.

Ушбу мақолада кузатилмайдиган иқтисодиёт, уни баҳолаш усуллари, халқаро тавсиялар ва ёндашувлар, кузатилмайдиган иқтисодиётнинг таркибий қисмлари, норасмий иқтисодиёт, яширин иқтисодиёт, ноқонуний иқтисодиёт, уни баҳолаш бўйича мамлакатимизда амалга оширилаётган ишлар, кузатилмайдиган иқтисодиётни баҳолаш мақсадида ўтказилаётган статистик кузатувлар ёритилган ҳамда норасмий иқтисодиётнинг Ўзбекистон ялпи ички маҳсулотдаги улуши таҳлил қилинган.

Мазкур мақолада рақамли инфратузилмани ривожлантириш шароитида солиқ қарздорлигини ундириш механизмининг солиқ маъмуриятчилигидаги ўзига хос ҳусусиятлари ўрганилди, асосий эътибор солиқ қонунчилиги, солиқ тўловчиларнинг мажбуриятларининг ролига қаратилган. Шунингдек, у умумий муаммолар, жумладан, солиқ мажбуриятлари ижросини такомиллаштириш ҳамда солиқ тўлашдан бўйин товлаш, солиқ қонунчилиги ва солиқ қоидаларини янада аниқроқ ва соддалаштириш зарурлиги бўйича хулосалар шакллантирилган. Шу билан бирга, айрим муҳим ислоҳотлар ўрганилиб, хориж тажрибаси, мамлакатимизда уни қўллаш бўйича илмий-амалий хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

Ushbu maqolada korporativ ijtimoiy mas'uliyat (KIM) konsepsiyasi va uning zamonaviy iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik muammolar kontekstida rivojlanishi koʻrib chiqiladi. Muallif Govard Bouen va Archi Kerollning ishlari asosida KIMning tarixiy rivojlanishini tahlil qiladi va ISO 26000:2010 kabi xalqaro standartlarni koʻrib chiqadi. Tadqiqot metodologiyasi xalqaro va milliy amaliyotlarni solishtirma tahlilini oʻz ichiga oladi. Maqolada kompaniyalar ijtimoiy loyihalarni raqobatbardoshlik va barqaror rivojlanishga hissa qoʻshuvchi investitsiyalar sifatida koʻradiganligi taʼkidlanadi. Muvaffaqiyatli kompaniyalarning misollari keltirilgan va Oʻzbekistonda KIMning rivojlanishidagi toʻsiqlar tahlil qilingan, shuningdek, ularni yengib oʻtish yoʻllari taklif etilgan.

Мақолада олий таълим муассасаларининг хизматларидан фойдаланувчи истеъмолчиларнинг таснифи, уларнинг олий таълим муассасалари билан муносабатлари, истеъмолчилар томонидан олий таълим муассасини танлаш омиллари таҳлил қилинган.

Maqola O‘zbekistonda shahar aglomeratsiyalarining rivojlanishini tahlil qilish va ushbu jarayonning mintaqaviy xususiyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Asosiy e’tibor urbanizatsiyaning mintaqalarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga ta'siri, shuningdek, shahar aglomeratsiyalarining shakllanishi va faoliyati davomida yuzaga keladigan imkoniyatlar va qiyinchiliklarga qaratilgan.

Банк хизматлари бозорини бевосита ёки билвосита тартибга солиш юзага келиши мумкин бўлган салбий ҳолатлар олдини олиш ва уни минималлаштиришга хизмат қилади. Банк хизматлари бозорини Марказий банк томонидан тартибга солиш ва уни назорат қилиниши, мамлакатда банклараро рақобатни ривожлантириб қолмасдан, балки банк хизматларининг миқдор ва сифат жиҳатидан ошишига замин яратилади. Шу жиҳатдан, Ўзбекистон Республикасида банк хизматлари бозорининг тартибга солиш амалиётларини тадқиқ этиш ва уни такомиллаштириш банк тизимининг барқарор ривожланиш омили ҳисобланади. Мазкур мақолада, Ўзбекистон Республикаси банк хизматлари бозорини тартибга солиш масалалари тадқиқ этилган ва тегишли тавсиялар ишлаб чиқилган.

Mustaqillikka erishganidan buyon 33 yil davomida Rossiya O'zbekistonning asosiy savdo-iqtisodiy sheriklardan biri bo'lib, tovar ayirboshlash hajmi bo'yicha birinchi o'rinlarni egallab kelmoqda. 2024 yilda ikki mamlakat o'rtasida iqtisodiyot, migratsiya, ta'lim, turizm va boshqa sohalarga oid bir qator strategik hujjatlar imzolandi. Ikki mamlakat o'rtasidagi iqtisodiy va madaniy munosabatlarni yanada mustahkamlash tendentsiyasi kuzatilmoqda. Shu munosabat bilan rus tilining ahamiyati,ta’siri va dolzarbligi ortib bormoqda. Davlatlararo muloqotda rus tili qanday rol o’ynaydi? Xususan, migrantlar, talabalar, biznes sub'ektlari qanday muammolarga duch kelishmoqda? Va rus tilini bilish bilan bog'liq dolzarb muammolarni hal qilish uchun nimalar qilish kerak? Ushbu maqolada yuqoridagi savollarga javob berish uchun tahlil o'tkazildi.

Maqolada qurilish sohasida korporativ boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmining zarurligi va ahamiyati bayon etilgan. Muallif xorijlik va mahalliy tadqiqotchilarning korporativ boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi sohasidagi qarashlarini o‘rganib solishtiradi. Qurilish sohaning xususiyatlaridan kelib chiqib, muallif qurilish industriyasining korporativ boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi tuzilmasini ham taklif qildi.

Ushbu maqola Дж. М. Кейнсning iqtisodiy nazariyasida xo'jalik sub'ektlarining investitsiya jarayonida qanday xatti-harakat qilishi haqida tahlil qiladi. Maqolada investitsiya qarorlarini qabul qilishda asosiy omillar sifatida predel samaradorligi, foiz stavkalari va noaniqlikning roli ko'rib chiqiladi. Shuningdek, Keynsianning ko'paytiruvchi modeli orqali dastlabki investitsiyalar natijasida iqtisodiy faollikning qanday ko'payishi mumkinligi tushuntiriladi. Zamonaviy iqtisodiy tadqiqotlar va kritikalar yordamida Keynsianning nazariyasi yanada kengroq ko'rib chiqilib, yangi sharoitlarga moslashuvi tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: agregatsiya, makroiqtisodiy sub'ekt, investitsiyalar, sub'ektlarning iqtisodiy xatti-harakatlari, jamg'armalarning investitsiyalarga aylanishi, bozor foiz stavkasi.

Ушбу мақолада барқарор ривожланиш концепцияси доирасида минтақаларнинг замонавий ривожланиш тенденциялари кўриб чиқилган. Экологик омилларга асосланган минтақаларни ривожланиш назариялари ва моделлари кўрсатилган.

Innovatsion rivojlanish mamlakatlar va mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida eng katta rol o'ynaydi. Dunyo mamlakatlarini baholash va ularni innovatsion rivojlanish darajasi bo‘yicha taqqoslash uchun Global innovatsiyalar indeksi va boshqa bir qator indekslar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularda innovatsiyalarni rivojlantirishga sarflangan inson va moliyaviy resurslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritilgan. Ushbu maqolada O‘zbekistonning Global Innovatsiyalar indeksi va boshqa reytinglarda egallagan o‘rinlari ko‘rib chiqiladi.

Мазкур мақолада акциядорлик жамиятларининг молиявий ҳисоботларини халқаро стандартлар асосида тузишда ҳисоб сиёсатини аниқ тамойиллар, усуллар, умумқабул қилинган шартлар ва қоидалар ҳамда амалий ёндошувлар асосида тўртта босқичли умумий қоидалар, молиявий ҳисоботлар, бухгалтерия ҳисобининг асосий объектлари ҳамда иловалар орқали тузиш тартиби очиб берилган.

Мақола давлат харидлари назариясига бағишланган. Услубий нуқтаи назардан, давлат харидлари мутаносиблик, мунтазамлик ва режалаштириш каби тоифалар билан мантиқий боғлиқликда кўриб чиқилади. Ва давлат харидлари ўз - ўзидан пайдо бўладиган бозордан тартибга солинадиган бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтиш усули сифатида тақдим етилади, сўнгра-бозор иқтисодиётининг режалаштирилган иқтисодиётга ўсиши.

Мақола солиқ органлари фаолиятининг баҳоланиш тартиблари, баҳолашнинг асосий мақсадлари, бу борада илмий изланишлар олиб борган олимлар, уларнинг қарашлари, солиқ органлари фаолияти самарадорлигини баҳоловчи кўрсаткичлар уларнинг мазмун-моҳияти, Ўзбекистон Республикаси ва хорижий мамлакатларда солиқ органлари фаолиятининг самарадорлигини баҳоланиши ва уларнинг бугунги кундаги ҳолати ҳақида тушунча беради.

Ushbu maqolada abituriyentlarning ta'lim xizmatlaridan foydalanuvchi sifatida o'zini tutish xususiyatlari ko'rib chiqiladi. Muallif "ta'lim xizmati" tushunchasini aniqlashga sotsiologik yondashuvlarni tahlil qiladi.

Maqolada paxta va to‘qimachilik klasterlari misolida O‘zbekiston Respublikasi sanoat klasterlarida iqtisodiy xavfsizlikning dolzarb masalalari tahlil qilingan. Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati nazariy nuqtai nazardan o‘rganilib, unga baho berishning ahamiyati bayon etilgan. Shuningdek, paxta-to‘qimachilik klasterlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlil qilinib, ularning iqtisodiy barqarorligi va xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar berildi.

Мақолада хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг молиявий натижалар аудитини такомиллаштириш масалалари ёритилган. Амалиётдан олинган маълумотларни асосида молиявий натижалар аудитини ўтказиш тартиби баён қилинган.

Минтақавий иқтисодий ривожланиш узоқ вақт давомида иқтисодчилар, географлар, режалаштирувчилар ва минтақа олимларининг қизиқишини уйғотди. Ва, албатта, бу давлат ва бизнес идораларида миллийдан тортиб ҳудудий ва маҳаллий даражагача бўлган катта амалиётчилар гуруҳини ишлаб чиққан соҳадир. Катта ва кичик шаҳарлар ва ҳудудларни режалаштиришда иқтисодий ривожланиш масалалари энди стратегик режалаштириш жараёнларига бирлаштирила бошланди. Ушбу мақолада минтақавий иқтисодиётни бошқариш шакл ва усуллари бўйича олимлар фикр ва хулосалари келтирилган.

Мақолада банк маҳсулотлари ва хизматларини такомиллаштиришда қўлланиладиган инновациялар таҳлил қилинган, банк хизматларини такомиллаштиришда, уларни сифат жиҳатдан янги босқичга кўтаришда қўлланиладиган молиявий инновациялар бўйича фикрлар юритилган.

Мақолада акциядорлик жамиятларини IPO орқали молиялаштириш ва акцияларни SPO орқали сотишнинг амалдаги ҳолати таҳлил этилган. Ўзбекистоннинг иқтисодий тарихида «Кварц» АЖ, «Қўқон механика заводи» АЖ, «Жиззах пластмасса» АЖ, «UzAuto Motors» АЖ, «Ўзбекинвест» АЖ, «Ўзбектелеком» АК томонидан ҳозирги кунга қадар ўтказилган жами 7 та акцияларни оммавий жойлаштириш (IPO/SPO) натижалари, бу борадаги ютуқлар ва муаммолар келтирилган. Мавзу юзасидан тегишли хулосалар чиқарилган, таклифлар берилган.

Ушбу мақолада макроиқтисодий барқарорликни таъминлашда бюджет қоидаларидан фойдаланиш бўйича хорижий мамлакатлар тажрибаси ва уни Ўзбекистон иқтисодиётида тадбиқ этиш имкониятлари ўрганилган. Шунингдек, мақолада дунё мамлакатлари бўйича фискал қоидаларнинг умумий хусусиятига ҳамда белгиланиш миқёсига кўра турлари бўйича динамик таҳлили келтирилган.

Мақолада уй-жой коммунал хўжалик фаолиятини статистик баҳолашда танланма кузатиш усулидан фойдаланишнинг ўзига хос хусусиятлари ва истиқболлари очиб берилган. Шунингдек танланма кузатиш усули орқали коммунал хўжалик корхоналари фаолиятини статистик баҳолашнинг назарий ва услубий томонлари ўрганиб чиқилган.